Bajina Bašta – Manastir Rača kraj Bajine Bašte jedno je do značajnijih mesta srpske prošlosti, istorije, kulture i pismenosti. Njegov najveći značaj jeste u čuvenoj račanskoj prepisivačkoj školi koja je u vremenima pod turskom vlašću očuvala srpsku pismenost prepisivanjem i umnožavanjem knjiga.

„Na neki način se račanski monasi prepisivači mogu smatrati i začetnicima savremenog sprskog jezika, kroz veliku seobu Srba. Sama istorija manastira Rača počinje nešto ranije. Prema predanju, manastir Rača je zadužbina svetog kralja Dragutina Nemanjića iz 13. veka. To je ostalo u predanju, a kasnije su neki podaci o manastiru i zabeleženi. Nekako se može reći da je manastir prolazio istu sudbinu kao i srpska država. Kada je cvetala srpska država i manastir Rača je rastao”, rekao je Siniša Spasojević iz Turističke organizacije Tara-Drina iz Bajine Bašte.

Sa padom Despotovime 1459. godine i manastir Rača najverovatnije je bio srušen do temelja, a monaštvo se pomera uz planinu Taru, da bi se monaški život nastavio u skitu posvećenom svetom Đorđu, koji je skriven šumom sela Lađevac.
„Tu je ustvari bio i centar račanske književne i prepisivačke škole. Pored samog skita svetog Đorđa u okolini se nalaze i nrojne pećine u kojima su monasi boravili i u kojima su prepisivali bogoslužbene knjige. Međurim, monasi se nisu bavili samo pukim prepisivanjem. To je bila jedna redakcija iz koje su potekli ozbiljni naučni radovi, koji govore da su kaludjeri Račani vršili i neka tumačenja vezana za bogosluženje ali su pisali i dela vezana za svakodnevni život”, kazao je Spasojević.
Od pada srpske države pa sve do Velike seobra Srba 1690. godine pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem cvetala je književno prepisivačka škola u Rači. Neki od najpoznatijih monaha iz tog vremna su Kiprijan Račanin, Jerotej Račanin.
Proces prepisivanja knjiga tada je trajao od nekoliko meseci do više od godinu dana. U vremenu nakon propasti srpske despotovine, širom srpskih zemalja uništavane su štamparije. Štampariju koja se nalazi u Mrkšinoj crkvi u Kosjeriću, Turci su spalili 1567. godine, a njeni monasi kao i monasi manastira Rujno, spas su potražili upravo u manastiru Rača, gde su nastavili da umnožavaju knjige.
„Velika seoba Srba dogodila se 1690. godine. Kaluđeri račani sa patrijarhom Arsenijem III kreću preko Save i Dunavav, idu sve do Sentandreje i tamo nastavljaju svoje aktivnosti. Kasnije, preko Gavrila Stefanovića Venclovića i drugih oni utiču i na savremeni Srpski jezik i u njega unose primese znatno pre Vuka Karadžića. Nekih stotinak godina nakon toga, manastir je bio u ruševinama i dolazimo do drugog ktirota, Hadži Melentija Stevanovića, koji je kao kaluđer iz manastira Tronoša odlazi na poklonjenje u Svetu zemlju i tamo uz pomoć jerusalimskog patrijarha dobija dozvolu od sultana Selima III da se obnovi manastir Rača”, istakao je Siniša Spasojević.

Obnova počinje 1795. godine, da bi bila završena u godinama pred Prvi srpski ustanak, ali je period mira bio kratkog veka.
„Dolazi 1804. godina i seča knezova. Hadži Melentije postaje ne samo duhovni već i narodni vođa naroda ovog kraja. On izbegava pogubljenje i vrlo brzo uvodi narod u borbu ptoziv Turaka. I pored toga što je bio iguman manastira Rača i račanski arhimandrit i namesnik beogradskog mitropolita , on je postao vojvoda Sokolske nahije i sa mačem u ruci se borio i oslobadjao od turske vlasti. Nakon propasti ustanka, jedan period je i on proveo severno od Save i Dunava, a manastir oped pada u nemilost”, rekao je Spasojević.
Turci predvodjeni Memšir pašom iz Srebrenice 1813. godine upadaju u manastir i u njemu zatiču igumana Isaija i djakona Ignjatija koje pogubljuju na časnoj trpezi, nakon čega sa spaljuju manastir.
Nakon Drugog srspkog ustanka i konačnog oslobodjenja ovih krajeva od Turaka, Hadži Melentije po drugi put obnavlja uz pomoć narodna ovog kraja.
Manastir Rača pružio utočište Miroslavljevom jevandjelju
Jedna od bitnijih epizoda u životu manastira Rača jeste čuvanje Miroslavljevog jevandjelja, najznačajnije srpske ćiriličke knjige, za vremen Drugog svetskog rata.
„Odlukom kraljevske vlade, knjiga je 1941. godine u jeku Aprilskog rata, dostavljena u manastir, gde je skrivena ispod oltara. Nekoliko put okupatorske vojske, Bugari i Nemci su ulazili u manastir pljačkali ga i palili ali nisu našli jevandjelje. Ipak, zbog straha da ce neprijatelj ipak naći relikviju, ona je krišom odneta u Beograd, gde je rat dočekala u praznom sefu Narodne banke, koji je prethodno više puta pretresan i pljačkan.

U znak zahvalnosti, manastiru Rača poklonjen je primerak fototipske kopije Miroslavljevog Jevandjelja, uredjen u Johanesburgu (JAR), na kraju 20. stoleća, 1998. godine.

Manastir danas
Manastir Rača danas je muški manastir, a njegovo bratstvo čini osam monaha. Osim svakodnevnih bogoslužbenih i redovnih manastirskih poslova, manastir Rača danas je i mesto iz koga izlaze ozbiljni naučni radovi

U manastiru se danas nalazi i deo moštiju svetog kralja Dragutina.

Reporter